Í 3. gr. reglugerðar nr. 173/2017 um tilgang samræmdra könnunarprófa segir að niðurstöður prófa skulu nýttar við skipulag náms og kennslu nemenda að því marki sem kennarar eða skólastjórnendur telja gagnlegt og taka tillit til réttmætra óska nemenda og forsjáraðila þeirra um slíkt. Menntamálastofnun skal nýta niðurstöður prófa til að stuðla að umbótum og þróun í skólastarfi.
Hér verða tekin nokkur dæmi um það hvernig niðurstöður könnunarprófanna eru nýttar til umbóta og þróunar á skólastarfi, bæði sjálfstætt og eins til að styðja aðra til að nota niðurstöður í þágu þróunar og umbóta.
Skólastjórar nota niðurstöður prófanna til að opna á samtal um þróun skólastarfs. Það er mismunandi hvernig og hversu mikið skólastjórar nota þær. Í könnunum hefur komið fram að nær allir skólastjórar landsins nýti niðurstöður prófanna.
Kennarar hafa nýtt niðurstöður prófanna til að meta hvar nemendur standa í afmörkuðum þáttum námsgreina og námsþátta og til að ígrunda skólastarf. Ekki hefur verið gerð nýleg athugun á því hvernig og í hvaða umfangi kennarar nýta sér niðurstöðurnar.
Niðurstöður hafa verið nýttar til stuðnings við próf og matstæki á vegum Menntamálastofnunar, til dæmis verkfæri í Lesferli, aðgangsprófi fyrir háskólastig, próf fyrir framhaldsskóla og í önnur matstæki sem skólar hafa verið að nota.
Starfsmenn sem sinna ytra mati skóla nýta niðurstöður í samstarfi við skóla og sveitarfélög. Gerð er reglulega í úttekt á skólum, sbr. lög og reglugerð um slíkt. Í samvinnu við sveitarfélög og viðkomandi skóla eru niðurstöður prófanna nýttar til að meta stöðu mála og eiga ígrundaða samræðu um skólaþróun og umbætur.
Menntamálastofnun hefur lagt áherslu á að samræmd könnunarpróf séu notuð sem afmarkað tæki til að styðja við námsmat, kennsluhætti og íhlutun fyrir nemendur. Þessi áhersla og sýn á uppbyggilega notkun prófanna í þágu nemenda hefur birst með ýmsu móti. Haldnir hafa verið fundir, fyrirlestrar á Menntakviku, opnir dagar hjá Menntmálastofnun, fyrirlestrar fyrir fræðslustjóra/skólastjóra/kennara og fleira. Haldnir hafa verið opnir fundir með kennurum þar sem farið var yfir gerð samræmdra könnunarprófa, innihald þeirra og vinnu með niðurstöður þeirra, í því skyni að niðurstöður prófanna yrðu nýtar til að þróa skólastarf á uppbyggilegan hátt.
Þessu til viðbótar var árið 2018 byrjað að nota kynningarpróf í þeim tilgangi að gera þau aðgengilegri fyrir nemendur og aðra aðila skólasamfélagsins, m.a. til að sýna betur innhald prófanna og hvaða nýtingarmöguleikar væru fyrir hendi. Kynningarprófum er ekki ætlað að hjálpa til við notkun á niðurstöðum en meira til að styðja við þróun á skólastarfi.
Upplýsingar er lúta að framtíðarhorfum um árangur nemenda hafa verið unnar út frá niðurstöðum og hafa verið sendar skólum.
Upplýsingar um niðurstöður eru gerðar aðgengilegar fyrir stjórnsýslu ríkis og sveitarfélaga og almenning með opnum gagnagrunni sem finna má á vef Menntamálastofnunar. Þessi grunnur, með niðurstöðum prófanna, er mikið notaður af skólastjórnendum, kennurum, sveitarstjórnarfólki, fræðimönnum og öðrum til að greina stöðu mála og skapa grunn að þróun. Birting þessara gagna fer eftir reglugerð um könnunarprófin.
Starfsmenn Menntamálastofnunar aðstoða reglulega stjórnendur einstakra skóla við að nálgast upplýsingar sem nýtast þeim í starfi skólans. Við fáum erindi þar sem skólastjórar biðja um leiðsögn og aðstoð vegna túlkunar á niðurstöðum prófanna, nýtingu þeirra eða ígrundun um framhald. Þá er skólastjórum veittur sérstakur aðgangur gegnum kerfi sem kallast Skólagátt og þar eru ítarlegri þættir úr niðurstöðum prófanna settir fram, m.a. hvernig einstökum nemendum gekk, hvernig skólanum gekk í einstökum námsþáttum eða námsgreinum og samanburður skólans við meðaltal á landsvísu. Þessi gögn nota skólastjórar mikið og fram hefur komið hjá þeim að þeir noti gögnin til að eiga samtal og ígrundun með kennurum um stöðu mála og kennsluhætti innan skóla.
Síðustu tvö ár hefur Menntamálastofnun gert bragarbót á því hvernig framkvæmd samræmdra könnunarprófa er sett fram, m.a. með reglulegum skýrslum um prófin, framkvæmdina og stöðumat frá skólastjórnendum. Skýrslur þessar hafa verið birtar á heimasíðu Menntmálastofnunar. Hér má sjá eina skýrslu um samræmd könnunarpróf í 4. og 7. bekk haustið 2019 og skýrslu um samræmd könnunarpróf í 9. bekk vorið 2019. Í seinni skýrslunni, sjá blaðsíðu 27, er m.a. spurt um nýtingu á niðurstöðum prófanna.
Stjórnsýsla ríkis og sveitarfélaga nýtir þessar upplýsingar í mörgum tilvikum og almenningur nýtir þær einnig. Í sumum tilvikum hefur verið um að ræða samstarfsverkefni Menntamálastofnunar og sveitarfélaga, t.d. um mat á árangri nemenda í skólum. Þá eru niðurstöður prófanna nýttar af fræðslunefndum sveitarfélaga, sem unnt er að sjá í fundargerðum fræðslunefnda, og stundum er leitað aðstoðar til Menntamálastofnunar vegna þessa.
Niðurstöður hafa verið afhentar rannsakendum í íslenskum háskólum vegna rannsóknarverkefna á þeirra vegum. Í þessum tilvikum eru dulkóðuð gögn, þar sem rannsakandi hefur ekki aðgang að persónugreinanlegum upplýsingum, notuð til að skoða samhengi milli ýmissa þátta.
Niðurstöður samræmdra könnunarprófa hafa verið nýttar af ráðuneytinu, m.a. vegna mats á stöðu ákveðinna námsþátta og námsgreina. Enn fremur hafa þær verið nýttar við stefnumótun og tillögugerð. Nýlegt dæmi er skýrsla um Framtíðarstefnu um samræmt námsmat. Í þeirri vinnu unnu aðilar skólasamfélagsins með marga þætti samræmdra könnunarprófa, m.a. niðurstöður þeirra, og skólaþróun/umbætur almennt. Þá hafa niðurstöður samræmdra könnunarprófa verið nýttar við gerð árangursmælikvarða, t.d. í fjármálaáætlun á vegum ríkisins.
Niðurstöður samræmdra könnunarprófa hafa verið nýttar í ýmsa vinnu á vegum annarra aðila, til dæmis í þróun en einnig til að byggja grunn að mati á velferð barna. Dæmi er um að Landlæknir hafi fengið aðgang að ópersónugreinanlegum niðurstöðum, að niðurstöður hafi verið nýttar í vísitölu félagslegra framfara og fleira.
Rétt er að skoða vel tilgang þess að nota gögn og mikilvægt að gera það með uppbyggilegum og umbótamiðuðum hætti. Leyfum okkur að benda á grein Jóns Torfa Jónassonar (2019).
Menntamálastofnun hefur reynt af fremsta megni, eftir því sem aðstæður og fjármagn leyfir, að nýta niðurstöður prófanna í þágu umbóta og þróunar á skólastarfi. Alveg eins og fræðin um skólaþróun og umbótamiðað skólastarf gefa til kynna er þetta krefjandi verkefni og mikilvægt að velferð nemandans sé alltaf í forgrunni í öllu okkar starfi.